Stress: vriend of vijand?
Elk jaar merk ik hetzelfde op rond deze periode, wanneer de temperatuur stijgt, de knoppen aan de bomen openen, de vogeltjes fluiten, en de terrasjes lonken,… Dat gaat altijd gepaard met een ongemakkelijk en nerveus gevoel. Alsof er iets aankomt… en het is niet de winter…. En dan besef ik het, elk jaar weer opnieuw, dat het een erfenis is van mijn studententijd. De nakende zomer is automatisch verbonden geraakt met de naderende examens (Damn you, Pavlov!). En zelfs nu, meer dan 15 jaar later, betrap ik mijn lichaam nog steeds op een – zij het in veel minder intense vorm – automatische reactie om mij voor te bereiden op wat gaat komen. Het heeft mij deze keer wat aan het denken gezet over stress en de plaats die het heeft in onze hedendaagse maatschappij. Ik merk in mijn praktijk aan de hand van de verhalen van mijn cliënten, dat stress meer dan ooit een prominente rol en plaats heeft gekregen in ons wereldbeeld en ons mensbeeld. Maar veel mensen blijven het moeilijk hebben met deze term. Wat is stress nu eigenlijk? En is het iets dat we moeten vermijden, of net niet?
Stress: waarom hebben we het eigenlijk?
Stress is in essentie ons zenuwstelsel dat geprikkeld wordt en signaleert dat we onze huidige toestand dienen aan te passen om tegemoet te komen aan een veranderende omgeving. In de oertijd betekende stress het vermogen om te ontsnappen aan roofdieren of vijandelijke stammen, en te overleven als soort. In onze huidige maatschappij is stress echter vaak niet meer verbonden met overleving, maar eerder met psychosociale factoren, zoals prestaties, werk, relaties en dergelijke. Welke stress we ook ervaren, het fysiologisch mechanisme is identiek. Het zorgt er trouwens ook voor dat we flexibel zijn, dat we niet continue op dezelfde monotone manier functioneren. Het maakt het mogelijk dat ons hart van ritme verandert, dat onze spieren opspannen om een prestatie te leveren, dat ons vasculair systeem zich aanpast waardoor onze bloeddruk veranderd en we sneller zuurstof en voedingsstoffen rondsturen in ons lichaam, dat ons aandachtssysteem prioriteiten stelt en we niet afgeleid worden door elke prikkel, enz… Al deze veranderingen worden mogelijk gemaakt doordat ons sympathisch zenuwstelsel (ons ‘gas-geven-systeem’) een activerende en drijvende rol speelt, wat een positieve invloed heeft op onze prestatie. Stress zorgt er met andere woorden voor dat je een helling naar beneden neemt met de fiets waardoor je net minder moet trappen om je doel te bereiken. Maar pas op! Als je begint te twijfelen aan je vermogen om je fiets stabiel te houden tijdens de afdaling, kan je wel eens beginnen wankelen en onderuit gaan… Stress mag geen paniek worden, want dan verliezen we onze focus, wankelen en vallen we. Dit laatste gebeurt meestal door ons eigen oordeel, onze twijfel die we als waarheid vooropstellen. Daarenboven is de betekenis van het vallen ook cruciaal: is dit iets waardoor ik de volgende keer beter mijn evenwicht zal houden? Of eerder iets dat bewijst dat ik niet kan fietsen? Maar dat is een ander verhaal waar ik later misschien nog eens op terugkom.
Stress: de duur.
Naast intensiteit, is de duur van onze stress reactie heel belangrijk. Ons lichaam (en ons zenuwstelsel) is gemaakt om intense, maar korte periodes van stress te overbruggen. Dan zijn we op ons best! Tijdens een korte periode van stress ontstaat er een reorganisatie en geeft ons lichaam prioriteit aan wat nu eigenlijk het belangrijkste is tijdens deze stress periode. Wanneer deze echter te lang duurt, kan het net een omgekeerd effect hebben, waardoor we ons lichaam ontregelen of zelfs beschadigen. Bij stress, stijgt bijvoorbeeld onze bloeddruk zodat we sneller zuurstof en voedingsstoffen kunnen rondsturen. Doordat het bloed met grotere kracht wordt rond gestuwd, komt dit dus ook met meer kracht het hart binnen. Op zich geen probleem, maar als dit te lang blijft duren, gaat het hart zich aanpassen aan deze druk en zal 1 kant van het hart zich meer ontwikkelen (meer spierweefsel) om de hoge druk te kunnen opvangen. Een gevolg hiervan is dat er ritmestoornissen kunnen ontstaan, wat op zich weer een risico inhoudt voor bloedklonters. Dus, opnieuw, stress is in essentie onze bondgenoot, maar het stressniveau hoog houden wanneer dit niet nodig is, kan ons lichaam veranderen en ontregelen. Zorg er dus voor dat je zo vaak mogelijk je periode van stress beperkt door even een korte ontspanning toe te voegen. Dit zal ons ‘remsysteem’, het parasympathisch zenuwstelsel, activeren. Dit systeem geeft ons lichaam het signaal dat alles opnieuw herschikt mag worden naar de ‘veilige’ opstelling. Hoe meer je dit doet, hoe makkelijker het ook blijft om van hoge stress naar lage stress over te schakelen.
Stress: hou het mechanisme soepel.
Dit brengt ons bij het laatste belangrijke puntje: de soepelheid van ons stress mechanisme. Als je bovenstaande puntjes in acht neemt, betekent dit dat het helemaal niet erg is om stress te ervaren! Meer nog, het stelt ons in staat om nieuwe dingen te bereiken, om nieuwe vaardigheden te leren, om zelfvertrouwen op te bouwen. De valkuil bestaat er echter in dat we ons lichaam te lang aan één stuk door blootstellen aan stress. Korte intervallen van rustperiodes, houden ons stress systeem soepel en stelt ons lichaam in staat om te recupereren, zodat we opnieuw optimaal kunnen presteren onder stress.
6 tips om je prestatie te verbeteren tijdens een periode van stress:
Indien je zelf graag aan de slag gaat met stressbeheersing, neem gerust een kijkje op de website.
Voor zij die de examens trotseren, veel succes en heb vertrouwen in je prestatiemotor!
Aisha Cortoos
Klinisch Psycholoog - Doctor in de psychologie - Psychotherapeut
Slaap/stress expert